Zgodnie z ogólno przyjętym podziałem , w terapii logopedycznej wyróżniono następujące etapy: przygotowała logopeda-mgr G.Gierszewska

1. Etap wstępny-przygotowawczy:

a)ćwiczenia oddechowe służące:

- pogłębieniu oddechu

- rozruszaniu przepony

- wydłużeniu fazy wydechowej

- zapobieganiu niepłynności mowy

- odprężeniu

Rodzaje ćwiczeń oddechowych:

- zdmuchiwanie świeczek

-ćwiczenia polegające na wprawianiu w ruch lekkich przedmiotów np.- waty, piłeczki ping-pongowej(mecz), cekinów, piórek, chrupek

- dmuchanie na wiatraczek, turbinkę, papierowe motylki zawieszone na drążku

- nauka dmuchania balonów

-wydmuchiwanie baniek mydlanych

- wąchanie

- przenoszenie przez słomkę cekinów, papierowych ozdób-łaty na dalmatyńczyka, kwiaty na łąkę, bombki na choinkę, listki na drzewo,j abłka na jeża itp..

- dmuchane lotto

- dmuchanie-granie-flety, fujarki, trąbki, kazoo, do pustych butelek

- gwizdanie,parskanie, chuchanie

-imitowanie różnych śmiechów

- wypowiadanie na wydechu samogłosek, krótkich wierszy

-tunele z pudełek, do których dmucha się piłkę

b) ćwiczenia motoryki artykulacyjnej wpływające na :

- wytrenowanie sprawności i celowych ruchów języka,warg podniebienia

-ulepszenie połykania

- poprawę dykcji

Rodzaje ćwiczeń artykulacyjnych :

*języka:

-wysuwanie na zewnątrz języka i cofanie go w głąb jamy ustnej

- napinanie języka- tzw. grot, strzałka

- oblizywanie szeroko otwartych ust

- „malowanie” językiem podniebienia (np. do wymowy głoski l,szumiących)

- „liczenie językiem” zębów

- układanie języka w kształt łyżki(np. do wymowy głosek szumiących)

- unoszenie języka do nosa i opuszczanie go na brodę

- chowanie języka w głąb jamy ustnej (np. do wymowy głosek tylnojęzykowych-k,g)

- chowanie wraz z układaniem płaskiego języka za dolnymi zębami (np. do wymowy głosek s,z,c,dz- wraz z zwarciem dziąsłowym)

-uderzanie czubkiem języka w górny wałek dziąsłowy (np. do wymowy głosek szumiących, l, t,d- dziąsłowych)

- zwijanie języka na pół- ”rulonik”

-wypychanie językiem polików

-przyklejanie i odklejanie języka do podniebienia- ”kląskanie”

W przypadku rotacyzmu stosowane są głównie ćwiczenia

-wibracji czubka języka

-wsuwanie języka między parskające wargi, gdy czubek zaczyna drgać, cofamy go na górny wałek dziąsłowy

- układanie szerokiego języka

-zdmuchiwanie z czubka języka skrawka papieru

-wkładanie czubka języka między żeby i delikatne go masowanie

-utrzymywanie szerokiego języka „przyklejonego” do podniebienia

- masaż wędzidełka podjęzykowego

*warg:

- wibracja warg-parskanie, motorek(np. pomocne w mowie bezdźwięcznej)

- wysuwanie naprzemienne warg (tak jak przy samogłosce [u] i rozchylanie jak przy samogłosce [e])

- naprzemienne zakładanie wargi dolnej na górną, górnej na dolną, górnej szczęki na dolną wargę-wraz z dmuchnięciem- np. przy nauce głosek [f,w]

- łączenie wargi płasko i rozciąganie tak jak przy samogłosce [i](np. pomocne do głosek syczących)

- lekkie wysuwanie warg do przodu i kierowanie ich w prawo i w lewo

- ściąganie warg do przodu i poruszanie nimi ruchem okrężnym (np. przy wymowie głosek szumiących )

-masaż warg

-malowanie warg szminką i robienie śladów na kartce

-chuchanie

-dmuchanie

- „rybi pyszczek”- otwieranie i zamykanie zaokrąglonych i wysuniętych warg

-cmokanie (dla mowy bezdźwięcznej, głosek szumiących)

- górną wargą zasłaniamy górne zęby, dolną wargą dolne zęby i zamykamy usta

- napinanie warg w pozycji rozciągniętej (zawody-”kto silniejszy?”- dwie osoby siedzące naprzeciw siebie trzymają ustami kartkę papieru i każde ciągnie w swoją stronę)

- dowolne wymawianie samogłosek-np. [e-o]-straż pożarna, [ i-o]-osiołek

- zaciskanie górnymi zębami wargę dolną i mocne wypychanie powietrza(np. do wymowy głoski [f,w]

*żuchwy:

- opuszczanie i unoszenie żuchwy przy zamkniętych wargach

- wysuwanie żuchwy do możliwie maksymalnej pozycji przedniej i powrót do spoczynkowej

- kilkakrotne opuszczanie i unoszenie żuchwy

- poruszanie żuchwą w linii poziomej i pionowej podczas zamkniętych ust

* podniebienia miękkiego :

- ziewanie

-chrapanie na wdechu i wydechu

- wciąganie powietrza za pomocą słomki

- wymawianie sylab :- ak, ka, ku, aka, oko

c) ćwiczenia słuchu fonematycznego, których celem jest:

-uświadomienie różnic między głoskami, wyrazami

-zapobieganie dysleksji

-opanowanie prawidłowego wyodrębniania głosek

Rodzaje ćwiczeń słuchu fonematycznego:

-wielokrotne wymawianie przez logopedę najpierw dźwięku X, potem Y

-naprzemienne wypowiadanie przez logopedę dźwięku X i Y, gdy dziecko usłyszy X-klaszcze w dłonie

-naprzemienne wypowiadanie sylab z X lub Y, gdy dziecko usłyszy sylabę z X-sygnalizuje to

- wielokrotne wymawianie głoski, której dziecko nie identyfikuje, następnie tę z którą ją utożsamia, wprowadzenie dodatkowej kontroli, przy głoskach dźwięcznych dotykamy ręką szyję, zwracając uwagę na drgania(np. w mowie bezdźwięcznej)

- wymawianie głoski w różnej kolejności, a dziecko wskazuje na krtań-szyję, słysząc głoskę dźwięczną(np. w mowie bezdźwięcznej)

- dziecko wymawia na zmianę głoskę dźwięczną i jej bezdźwięczny odpowiednik z zatkanymi uszami (np. w mowie bezdźwięcznej)

-wymawianie głoski w sylabach, a dziecko wskazuje prostą prostą linię, gdy słyszy głoskę bezdźwięczną i linię falista, gdy słyszy głoskę dźwięczną(np. w mowie bezdźwięcznej)

-wypowiadanie wyrazów zaczynających się od konkretnej głoski, sylaby

- wymawiamy kilkanaście razy wyraz, z głoską, której dziecko nie identyfikuje, aby wykształcił sie u niego wzorzec słuchowy wyrazu, następnie dziecko wskazuje odpowiedni obrazek

- układanie przed dzieckiem obrazków, które różnią się jedną głoską np. budy-buty, poczym pytamy „Gdzie jest kosa” a dziecko wskazuje odpowiedni obrazek

-układanie przed dzieckiem obrazków, przedmiotów, których nazwy zawierają głoski nie odróżniane przez niego i proszenie, aby podzieliło je na dwie grupy (np. obrazki z głoską [s] i głoską [sz]

- jako zadanie domowe, prosimy, by na ilustracji pokolorował tylko obrazki z głoska np. [sz]

-wymawianie wyrazów wraz z dzieleniem ich na sylaby, dziecko ma podać jaki to wyraz

-wymyślanie rymujących się wyrazów

d) ćwiczenia słuchowe wpływające na:

- pobudzenie i usprawnienie słuchu fizjologicznego

-uwrażliwienie poczucia rytmu

Rodzaje ćwiczeń słuchowych:

-porównywanie różnych odgłosów

- naśladowanie słyszanych odgłosów

- dostrzeganie, rozpoznawanie, różnicowanie dźwięków z otoczenia

- wyróżnianie, rozpoznawanie i powtarzanie głosek

- łączenie obrazków z danym odgłosem

- uderzanie w stół, instrument według podanego wzorca rytmicznego

Większość wymienionych ćwiczeń odpowiednio dobranych pod kątem wady wymowy będę stosować w formie zabawy u wszystkich dzieci w celu wprowadzenia dzieci do terapii , urozmaicenia jej oraz przygotowania do prawidłowej wymowy .

2. Etap właściwej pracy korekcyjnej:

a)etap wywołania głoski

Głoska [t]- pokaz ułożenia narządów mowy; mocne przyciśnięci czubka języka do zębów; wsunięcie czubka języka między wargi, wymawianie [p] oraz uniesienie czubka języka do górnych siekaczy przy zachowaniu jednolitego strumienia powietrza; naśladowani plucia

Głoska [d]- udźwięcznienie głoski [t]

Głoska [f]- pokaz układu narządów mowy w lustrze; dmuchanie na papierki, liscie, podczas którego następuje lekkie przyciśnięcie palcem dolnej wargi do górnych siekaczy

Głoska [w]- udźwięcznianie głoski [f]

Głoska [k]- wyćwiczenie umiejętności cofania tyłu języka do gardła za pośrednictwem takich ćwiczeń jak: „koci grzbiet”, naśladowanie ssania cukierka, naśladowanie odgłosu poruszania się końskich kopyt; oprócz tego prawidłowa realizację głoski [k], można uzyskać poprzez, pokaz ułożenia narządów artykulacyjnych, przechylenie głowy do tyłu, przytrzymywanie czubka języka szpatułką i polecanie wymawiania głoski [t]

Głoska [g]- udźwięcznienie głoski [k]

Głoska [ś]- wymawianie ściszonej głoski [i] lub [chi], potem powtarzamy [isi, isia, isie,i siu], następnie polecamy, by dziecko cofnęło język do tyłu; przedłużanie głoski [ć]

Głoska [ź]- udźwięcznienie głoski [ś] lub przedłużenie głoski [dź]

Głoska [ć]- wymawianie miękkiego [t] z dodatkiem [ś]-[tsia, tsio], poczym powoli następuje skrócenie, aż do uzyskania wyrazistej głoski [ć]

Głoska [dź]- udźwięcznienie głoski [ć]

Głoska [l]- ułożenie całej masy języka na dziąsłach górnych, podczas szerokiego otwierania ust, następnie wybrzmiewanie głoski [l]

Głoska [s]- wskazanie prawidłowej artykulacji głoski [s] poprzez wskazanie prawidłowego miejsca ułożenia artykulatorów: usta w lekkim uśmiechu, ząbki lekko zaciśnięte, , języka za dolnymi zębami w tzw. „rynience„ , wywołanie dźwięku za pomocą onomatopei-syk węża, dmuchania, nici dentystycznej, by pomóc prawidłowo układać język

Głoska [c]- wymawianie głoski [t], dodając przedłużone [ssss], następnie powoli skracamy [ssss] i wycofujemy się z [t]

Głoska [dz]- udźwięcznienie głoski [c]

Głoska [z]- uświadomienie i zastosowanie zjawiska dźwięczności , naśladowanie odgłosu brzęczącej pszczoły ,przedłużanie głoski [dz]

Głoska [cz]- unoszenie języka za górny wałek dziąsłowy, zwarcie zębów, zaokrąglanie warg w tzw. „dzióbek”; prawidłową artykulację tej głoski najczęściej można uzyskać poprzez uwrażliwianie miejsc artykulacyjnych za pomocą opłatka, nutellil, poprzez wymawianie krótkiego [t], następnie długiego [sz] oraz powolne przechodzenie w [cz]

Głoska [sz]- przedłużenie głoski [cz]

Głoska [ż]- udźwięcznienie głoski [sz]

Głoska [dż]- udźwięcznienie głoski [cz]

Głoska [r]- wykonywanie szybkich uderzeń czubka języka o wałek dziąsłowy;potracaniepalcemwędzidełkapodjezykowego z równoczesnym wymawianiem głoski [ż] lub [d] przy szeroko rozchylonych szczękach; zdmuchiwanie skrawków papieru położonych na czubku wysuniętego języka,; wymawianie sylab [pru,pro,pre,pry,pra] , w taki sposób,aby papier spadał z języka; układanie szpatułki pomiędzy górnymi zebami w taki sposób, aby służyła za podpórkę, aby buzia się nie mogła zamknąć i wtedy wymawianie najpierw wolno, z czasem szybciej głoski realizowane dziąsłowo: [ttttttt,ddddd,td,tdn]; wymawianie połączeń głoskowych wolno,potem szybciej, przy czym „e” wymawiamy krótko i delikatnie (bez przycisku) natomiast spółgłoski z przyciskiem i przedłużeniem-wówczas otrzymujemy tra,tre,try; po utrwalenieu gloski [r] po głosce t, wprowadzamy japo głosce [d] i innych spółgłoskach, na końcu trenujemy wymowę głoski [r] w izolacji i z samogłoskami

Oprócz wywoływania

b) Etap utrwalania i automatyzacji danej głoski

- utrwalanie głoski w izolacji

-utrwalanie głoski w nagłosie sylab, wyrazów

-utrwalanie głoski w śródgłosie sylab, wyrazów

-utrwalanie głoski w wygłosie sylab, wyrazów

- utrwalanie głoski w dwu wyrażeniach

- utrwalanie głoski w zdaniach

-utrwalanie głoski w krótkich tekstach wierszowanych, piosenkach

-utrwalenie głoski w mowie spontanicznej

opracowała logopeda-mgr G.Gierszewska

Literatura

 

I.Styczek- Logopedia, PWN Warszawa 1979

A.Sołtys-Chmielowicz- Zaburzenia artykulacji, Impuls, Kraków 2008

I.Michalak-Widera, Miłe uszom dźwięki, Unikat 2, Katowice 2007