Internet to część naszego współczesnego życia. Możemy w nim znaleźć dużo potrzebnych i wartościowych treści. Od lat spełnia nieocenioną rolę w nauce, rozrywce i komunikacji. Dziś trudno wyobrazić sobie życie bez tego cennego narzędzia. Niestety internet posiada też swoją ciemną stronę, która na co dzień może doprowadzać do eskalacji niebezpiecznych zjawisk i patologii.

Pornografia i patostreamy są na wyciągnięcie ręki. A tego typu treści dla młodych użytkowników, których system wartości dopiero się kształtuje budują patologiczne obrazy społeczne, rodziny, znajomych, związku. Dostęp do treści szkodliwych: propagujących przemoc, agresję, okaleczenia, nasyconych wulgaryzmami - jest coraz szerszy. Patostreamy budują patologiczne wzorce społeczne.

Istnieje 5 zagrożeń, które czyhają na młodych ludzi korzystających z Internetu:

-łatwy dostęp do pornografii i innych szkodliwych treści, np. scen przemocy, agresja, okaleczenia

-niebezpieczne kontakty – dzieci mogą paść ofiarami uwodzenia przez pedofili czy werbowania przez członków grup przestępczych,

-cyberprzemoc ze strony rówieśników,

-seksting, czyli dzielenie się swoimi nagimi zdjęciami lub filmami,

-uzależnienie od komputera, gier czy mediów społecznościowych.

Co mówią statystyki???

Z badania konsumenckiego dzieci i rodziców z 2019 r  wynika, że zaledwie co drugi rodzic stosuje kontrolę rodzicielską w kontekście korzystania przez dziecko
z internetu. Odsetek ten maleje wraz ze wzrostem wieku dzieci (7-9 lat – 59,7%, 10-12 lat – 52,2%, 13-15 lat – 31,7%). Dzieci zazwyczaj korzystają̨ z internetu każdego dnia od pół godziny do 2 godzin (dzieci – 40,7%, rodzice – 42,2%).

Korzystanie z sieci tylko w wybrane dni zadeklarowało 17,9% badanych dzieci oraz 18,0% rodziców. Blisko co piąte dziecko spędza w internecie od 2 do 3 godzin dziennie, a taki sam odsetek ma nieograniczony dostąp. Odpowiedzi rodziców raczej pokrywają̨ się̨ z deklaracjami dzieci.

Pojęcie hejtu jest najbardziej znanym zjawiskiem cyberprzemocy (dzieci – 87,2%, rodzice – 86,6%).  Co piąty internauta w wieku 10-15 lat spotkał się w sieci z agresywnymi komentarzami, które prowadziły do wywołania kłótni na forach dyskusyjnych.  

Wyniki badań mówią również, że 75,6% dzieci w wieku 7-15 lat gra w gry komputerowe. Odsetek ten jest większy wśród chłopców niż̇ wśród dziewcząt (84,7% względem 65,7%).

Badania wśród młodzieży w wieku 15-19 lat pokazały, że skala sekstingu w Polsce jest dosyć znacząca. Aż 34% nastolatków kiedykolwiek otrzymało takie materiały, a 11% samo je wysłało. Natomiast 43% z nich deklaruje, że ich znajomi przesyłają sobie nagie fotografie koleżanek czy kolegów.

Badania dowodzą, że około 5% dzieci przynajmniej raz w życiu zawarło znajomość, w wyniku której ktoś chciał ich namówić do zachowań o charakterze seksualnym.

Jak wynika ze statystyk internetowych, ogółem niemal jedna trzecia (32%) polskich dzieci w wieku 7–18 lat miała kontakt z erotyką i pornografią w Internecie. Starsza młodzież miała styczność z takimi materiałami częściej, ale nawet w przypadku dzieci w wieku 7–12 lat było to 27% (2015).

Co czyha na dzieci w sieci?

Ø  Szkodliwe treści

Jaki wpływ na psychikę dziecka ma tak wczesne obcowanie z pornografią?

Filmy erotyczne budują w świadomości młodego człowieka fałszywy obraz aktu seksualnego, często opartego na przemocy. Sprowadzenie współżycia jedynie do czynności fizjologicznej, może w dorosłym życiu powodować różne dysfunkcje. Co ważne, oglądanie pornografii uzależnia równie mocno jak alkohol czy narkotyki. Dziecko odczuwa przymus oglądania filmów erotycznych w coraz większej ilości i w brutalniejszych formach. W efekcie samo staje się agresywne, pobudzone lub wręcz przeciwnie, wycofane i zamknięte. Dla wielu młodych ludzi pornografia jest także impulsem do wcześniejszego podejmowania zachowań seksualnych.

Ø  Seksting

Seksting to przesyłanie zdjęć i filmów o charakterze seksualnym. W praktyce odbywa się to tak – nastolatek robi sobie zdjęcie, na którym pozuje nago lub półnago, następnie przesyła je do znajomego albo grupy kolegów. Ci zaś, z reguły bez zgody osoby przedstawionej na fotografii, rozpowszechniają ją dalej. W ten sposób młody człowiek traci kontrolę nad zdjęciem i nierzadko staje się ofiarą nękania czy cyberprzemocy.

Nastolatkowie dzielą się swoimi intymnymi zdjęciami z różnych powodów. W grę wchodzi często chęć zaimponowania rówieśnikom czy zdobycia miłości. Nierzadko jest to forma deklaracji uczucia, a fotografia czy film staje się częścią intymnej relacji dwojga ludzi. Problem pojawia się w sytuacji zranienia czy zerwania, kiedy to z chęci zemsty nastolatki przesyłają materiał dalej, a z jego autora czynią obiekt drwin.

Publikacja intymnego zdjęcia, które rówieśnicy oceniają, to bardzo złożony problem, a dla dziecka czas ogromnego kryzysu. Przeważnie odczuwa ono wstyd, ma poczucie niesprawiedliwości i nie widzi wyjścia z tej trudnej sytuacji. Sprawę dodatkowo utrudnia fakt, że młody człowiek unika szukania pomocy u dorosłych, ponieważ nie chce zostać poddany kolejnej ocenie, tym razem ze strony rodziców i nauczycieli.

Ø  Niebezpieczne kontakty

Internet sprzyja zawieraniu nowych znajomości. Część z nich może okazać się jednak niebezpieczna. Dzieci narażone są na kontakty z ludźmi, którzy chcą je wykorzystać do różnych celów – zwerbować do grupy przestępczej, sekty czy nakłonić do wyjawienia swoich danych. Szczególną kategorią tworzenia relacji pomiędzy dzieckiem a dorosłym jest grooming, czyli uwodzenie.

Grooming rozpoczyna się od rozmów z dzieckiem i zyskiwania jego zaufania. Dorosły, posługując się często fałszywą tożsamością, stawia się w roli osoby, która rozumie problemy młodego człowieka i stara się mu pomóc. Kolejnym krokiem jest nakłanianie dziecka do przesyłania intymnych zdjęć, nagrywania filmików, w trakcie których wykonuje ono czynności seksualne czy prezentowanie treści pornograficznych.

Tego typu kontakty nie zawsze kończą się spotkaniem na żywo, jednak uraz psychiczny, jaki pozostawiają, nie różni się od tego powstałego na skutek fizycznego wykorzystania seksualnego.

Ø  Cyberprzemoc

Cyberprzemoc to nowa forma przemocy rówieśniczej, która może przybierać różnorodne formy. Dzieci jej doświadczające padają ofiarą wyzwisk, zastraszania i nękania, odbywających się za pośrednictwem portali społecznościowych czy komunikatorów. Cyberprzemoc może również przybrać formę omawianego już sekstingu, a także polegać na rozpowszechnianiu kompromitujących informacji. Jednym z jej przejawów jest wykluczenie dziecka z zamkniętej grupy online, usunięcie z grona znajomych czy zablokowanie dostępu do różnych treści. Odrębny problem stanowi także kwestia podszywania się pod inne osoby i rozmawiania w ich imieniu z rówieśnikami lub włamania na prywatne konta.

Z perspektywy dziecka cyberprzemoc jest równie dotkliwa co “tradycyjne” formy przemocy. Dla młodego człowieka nie istnieje bowiem granica pomiędzy światem realnym a wirtualnym – obie rzeczywistości przenikają się. Kompromitacja w internecie oznacza odrzucenie wśród znajomych w szkole czy na podwórku. Skala zjawiska jest duża.

Ø  Uzależnienie od komputera, gier czy mediów społecznościowych

Internet jest medium niezwykle zróżnicowanym. W sieci można czytać teksty, oglądać zdjęcia, filmy, słuchać muzyki. Co więcej, odmiennie niż w przypadku tradycyjnych mediów to użytkownik decyduje, co chce oglądać i czego słuchać. Oprócz tego Internet oferuje zupełnie nowe doświadczenia, wcześniej niedostępne, jak np. sieciowe gry online, w których w czasie rzeczywistym uczestniczy jednocześnie tysiące ludzi.

Kryterium nadużywania Internetu nie jest tylko czas spędzany w sieci, choć oczywiście fakt przesiadywania wielu godzin dziennie przed komputerem może być sygnałem alarmowym. Aby móc mówić o problemie, muszą się pojawić dodatkowe okoliczności.

Jak rozpoznawać, że dziecko nieprawidłowo, dysfukcyjnie korzysta z komputera/ internetu/ gier?

·      Czas, który dziecko spędza przy komputerze przewyższa czas poświęcany innym aktywnością.

·      Pozbawienie czy ograniczenie możliwości skorzystania z komputera lub zagrania w grę powoduje u dziecka dyskomfort, rozdrażnienie, złe samopoczucie, agresję oraz skłania go do kłamstw dotyczący czasu spędzanego w Internecie/ grania itp.

·      Dziecko jest nadpobudliwe.

·      Relacje i kontakty w świecie wirtualnym stają się dla dziecka ważniejsze od tych w świecie realnym.

·      Prosi o zakup lub wydaje samodzielnie (w tym korzystanie z mikropłatności) znaczne sumy.

Jak zapobiegać ?

·      Rozmawiajmy  z dzieckiem zarówno o zasadach bezpiecznego korzystania z interentu, jak i o kulturalnym zachowaniu użytkownika mediów elektronicznych. Rozmawiajmy z dzieckiem o tym, co robi w internecie.

·      Zdobywajmy wiedzę na temat internetu i czyhających w nim zagrożeń.

·      Rozmawiajmy z dziećmi o ich prawach- dziecko powinno znać swoje prawa, wiedzieć, że cyberprzemoc jest karalna.

·      Budujmy zaufanie w relacji z dzieckiem, tak aby wiedziało, że może z nami porozawiać i opowiedzieć o wszystkich problemach.

·      Obserwujmy wirtualne nawyki i zainteresowanie dzieci

·      Rozmawiajmy o potencjalnych konsekwencjach podejmowanych przez dziecko działań i zachowań.

·      Jak najwcześniej zapoznajmy dziecko z zasadami bezpiecznego korzystania z internetu.

·      Kontrolujmy czas, który dziecko poświęca na surfowanie, korzystanie z urządzeń cyfrowych.

·      Dbajmy o to, żeby uczestniczyć w świecie dziecka/ nastolatka proponując i zachęcaj do aktywności offline.

·      Komputer przeznaczony dla dziecka powinniśmy wyposażyć w program filtrujący i/ lub inne narzędzie kontroli rodzicielskiej.

·      Wyjaśniajmy dziecku/ nastolatkowi, że informacje publikowane w internecie mogą być nieprawdziwe i przekłamane.

·      Wprowadź zasadę, iż dziecko informuje nas o każdym kontakcie z osobą  dotąd nieznaną. Ustalmy z dzieckiem zasady spotkania się w świecie rzeczywistym z osobą poznaną przez internet.

·      Pokazujmy i przypominajmy o możliwościach ochrony np. zablokowaniu użytkownika, ograniczeniu kontaktu oraz możliwości tymczasowego wyłączenia komentarzy na portalu społecznościowym lub blokowaniu połączeń lub smsów.

·      Zwróćmy uwagę, że nawet niewinny żart może eskalować falę cyberprzemocy, której konsekwencji sprawca nie jest w stanie przewidzieć.

·      Informujmy w jaki sposób dziecko powinno zachować się w sytuacji, gdy ma do czynienia z brakiem kultury lub naruszeniem ego godności osobistej. Zachęcajmy dziecko, by dzieliło się problemem zaufaną osobą i zgłaszało opiekunom bycie ofiarą cyberprzemocy, ale również jej świadkiem czy sprawcą

·      Zwróćmy uwagę ile czasu dziecko korzysta z telefonu komórkowego, komputera i innych urządzeń z dostępem do internetu, z jakich gier jest użytkownikiem, na jakich portalach społecznościowych i forach się udziela i jakiego rodzaju treści, opinie i komentarze publikuje. Jednak zawsze pamiętajmy o poszanowaniu ego prywatności. Budujmy klimat wzajemnego zaufania.

·      Obserwujmy zachowania dziecka- gdy staje się smutne, nerwowe lub przygnębione, otrzymuje sms, na które reaguje płaczem, obniżonym nastrojem, mniej korzysta z sieci, zrezygnowało lub ograniczyło kontakty z rówieśnikami. Tego typu zachowania mogą wskazywać, że znalazło się w sytuacji problemowej.

Jak reagować?

·      Nauczmy dziecko reagować na szkodliwe materiały np. pokazując jak zgłaszać je do administratora serwisu.

·      Zwracajmy uwagę na nietypowe zachowania- chudnięcie, pobudzenie lub osowiałość, ale również objawy świadczące o próbach samookaleczeń  np. osłanianie ramion.

·      Kontakt dziecka z pornografią, może oznaczać, że jest ofiarą uwodzenia przez osobą z zaburzeniami preferencji seksualnej (pedofilia).

·      Podejmujemy interwencje w każdym przypadku ujawnienia lub podejrzenia cyberprzemocy.

·      Zapewnijmy dziecku wsparcie- przekonajmy, że niezależnie od wagi problemu, incydentu czy roli, w której się znalazło (ofiara, świadek, sprawca), poinformowanie rodzica.

·      Doradźmy dziecku, by nie utrzymywało kontraktu ze sprawcą, nie odpowiadało na zaczepki, maile, sms oraz nie usuwało dowodów cyberprzemocy, tylko pokazało je rodzicom lub innej osobie dorosłej i opowiedziało o problemie.

·      Wiadomości emailowe, zdjęcia, wiadomości sms lub nagrywane na pocztę głosową, komentarze w serwisach i na blogach mogą być narzędziami cyerprzemocy. Zadbajmy o to, by nie zostały one skasowane lub usunięte. Pozwoli to na łatwiejsze rozwiązanie sprawy i wyjaśnienie problemu.

·      W przypadku uwodzenia dziecka, która w polskim prawie jest przestępstwem, należy zgłosić się na policję z dowodami zajścia ( np. wydruki rozmów, sms, maily, zrzuty ekranów itp). Należy zapewnić dziecku dostęp do profesjonalnej opieki psychologicznej.

·      Niebezpieczne kontakty różnego rodzaju są często nawiązywane w przypadku, gdy dziecko przeżywa problemy emocjonalne lub rodzinne w świecie realnym.

·      Zaobserwowanie jakiegokolwiek szkodliwego dla zdrowia zachowania. (samookaleczenie, restrykcyjna dieta, używanie substancji psychoaktywnego) powinno zwrócić naszą uwagę również na świat wirtualny.

·      Korzystajmy z porad specjalistów (pedagog/ psycholog szkolny, specjalistyczne poradnie, linie telefoniczne i punkty pomocowe).

Jeśli zachodzi podejrzenie, iż doszło do przestępstwa, powinniśmy zgłosić to policji.

Rodzicu !!!

Jeżeli w świecie realnym jesteśmy w stanie troszczyć się o nasze dziecko, zapobiegać różnego rodzaju zagrożeniom, to mamy dokładnie takie same kompetencje, uprawnienia i obowiązki w świecie wirtualnym.

Żadne oprogramowanie filtrujące ani program antywirusowy nie wystarczą by zapewnić Twojemu dziecku bezpieczeństwo w internecie. Dlatego zadbaj o swoje dziecko, rozmawiaj z nim, bądź obecny w jego życiu - również wirtualnym. Od najmłodszych lat kształtuj w nim właściwe nawyki pozwalające na konstruktywne korzystanie z potencjału internetu. Zadbaj o swoją pociechę i naucz ją dbać o siebie.

To najskuteczniejszy sposób by zapewnić dziecku bezpieczeństwo w internecie.

Gdzie szukać pomocy?

Zespoły i linie pomocowe dla dzieci i młodzieży oraz rodziców w sprawach dotyczących bezpieczeństwa dzieci, również w zakresie bezpieczeństwa w intrenecie, dostarczają wiedzy, wskazówek rozwiązania problemu oraz wsparcia psychologicznego.

Gdzie zgłaszać nielegalne treści?

·      Policja

·      Administratorzy/ moderatorzy

·      Zespół reagujący Dyżurnet www.dyzurnet.pl

·      Telefon zaufania:

Ø  Dziecięcy telefon zaufania rzecznika praw dziecka 800 12 12 12

Ø  Telefon dla rodziców i nauczycieli w sprawie bezpieczeństwa dzieci 800 100 100

Ø  Telefon zaufania dla dzieci i młodzieży 116 111

mgr E.Ciesielska

psycholog szkolny

Bibliografia:

1.     https://wirtualnyznaczyrealny.interia.pl/news-niecyfrowi-rodzice-gubia-dzieci-w-sieci,nId,3181503

2.     https://www.sensity.pl/jak-rozmawiac-z-dzieckiem-o-pornografii/

3.     https://dziecisawazne.pl/dzieci-w-sieci-jak-chronic-dziecko-przed-wplywem-szkodliwych-tresci-z-internetu/

4.     https://800100100.pl/bezpieczenstwo-online,id,2

5.     „Klikam z Głową. Poradnik dla rodziców i nauczycieli”; Urząd Komunikacji Elektronicznej

6.     „Jak zapewnić dzieciom bezpieczeństwo w internecie”; Cyfrowobezpieczni.pl